Osmanlıda Mukataa Sistemi

Mukataa hazinenin gelir kaynaklarından biri.

Osmanlıda mukataa sistemi. Osmanlı maliye tarihinin en önemli konularından biri devlet harcamalarında finansman aracı olan mukataa kurumudur. Normal iltizamda müzayede tahvil denilen bir üç yıl arasında değişen bir dönem için hazineye ödenecek yıllık vergi mal miktarı üzerinde cereyan ederdi. Bu topraklardan elde edilecek gelir peşin olarak mültezim denilen varlıklı kişilere satılır ve mültezimlerden alınan paralar doğrudan hazineye aktarılırdı. Gelirleri doğrudan doğruya devlet hazinesine giren topraklar olup mukataa ve iltizam yoluyla yönetilirdi.

Ancak aralarında önemli bir fark vardı. Sosyal bilgiler terimi olarak mukataa. Mukataa sistemi ise tapulu arazi sisteminden tamamen farklı bir toprak yönetim rejimini ifade etmekte olup bu sistemde devlet bir gelir kaynağını özel bir şahsa belirli bir bedel karşılığında devretmektedir. Devlet adamlarına hizmetleri karşılığı mülk olarak verilen topraklardı.

Osmanlı devletinde toprak sistemi. Gelirleri padişah kızlarına ve ailelerin bırakılan topraklardı. Osmanlı maliyecileri bu kurum aracılığıyla devletin nakit ihtiyacını karşılama iç borçlanmayı sağlama ve özel sektörü finansman sürecine dahil etme amacını öngörmüşlerdir. Mukataa bir işletme olabileceği gibi genel olarak gelirlerin tahsil edilmesini konu edinebilen bir kuruluştur 2bu bağlamda değer lendirildiğinde osmanlı malî idarî sistemi içerisinde mukataa üstlendiği fonksiyon nedeniyle hem osmanlı belgelerinde hem de osmanlı toprak sistemi vergi toplama yöntemleri ve malî yapısı üzerine yapılan çalışmalarda farklı anlamlarının kullanıldığı görülmektedir 3.

Mâlikâne sisteminde mukātaa adı verilen vergi kalemleri iltizamda olduğu gibi müzayede ile ihale edilirdi. Mukataa osmanlı maliye tarihinin en önemli konularından biri devlet harcamalarında finansman aracı olan mukataa kurumudur. 1299 1922 yılları arasında varlığını sürdürmüş türk ve islam devletinde toprak adı verilen yeryüzünün üzerinde bitkiler yetişen ve kayaların taşların parçalanması ve bozunmasiyle meydana gelen en üst tabakasının paylaşılması ve yönetilmesini içeren sisteme verilen isimdir. Osmanlı maliyecileri bu kurum aracılığıyla devletin nakit ihtiyacını karşılama iç borçlanmayı sağlama ve özel sektörü finansman sürecine dahil etme amacını öngörmüşlerdir.

On altıncı yüzyılın ortalarına doğru iltizâm usûlü para ekonomisinin gittikçe değer kazanması sonucunda tımar sistemini de içine alarak daha yaygın bir duruma geldi önceleri ticâret maddelerine konan resimler ve pâdişâh haslarının gelirleri hâsılatı nakit olarak te min. Yüzyılda mâlikâne sistemi içinde birer mukātaa haline getirmekte sakınca görmemiştir. Devlete ait bir arazi veya varidatın gelirin bir bedel mukabilinde kiraya verilmesi veya geçici olarak temlikidir. Osmanlı devleti nde geliri doğrudan doğruya hazineye kalan araziye denirdi.

A havas ı hümayun toprakları. Hukuk terimi olarak mukataa. Bu sistem ile devlet tapulu arazilerde olduğu gibi köylü aileleri bünyesine verilmeyen araziyi belli bir kira bedeli.